Apokryfy to jedno z najbardziej intrygujących zjawisk w historii religii. Termin ten odnosi się do pism, które są związane z tradycją biblijną, lecz nie zostały uznane za kanoniczne przez główne nurty chrześcijaństwa. Mimo to, apokryfy były czytane, przepisywane, komentowane i – co ciekawe – do dziś przyciągają uwagę zarówno teologów, historyków, jak i zwykłych czytelników poszukujących duchowej wiedzy.
Apokryfy o co chodzi ?
Słowo apokryf pochodzi z greckiego apokryphos, co oznacza „ukryty” lub „tajemny”. Początkowo nie miało ono znaczenia negatywnego – wręcz przeciwnie, apokryfy były traktowane jako teksty przeznaczone dla wtajemniczonych. Dopiero później zaczęto je utożsamiać z pismami „podejrzanymi”, „fałszywymi” lub „heretyckimi”.
W kontekście chrześcijaństwa, apokryfy to pisma, które:
- nawiązują do postaci i wydarzeń biblijnych,
- powstały na marginesie oficjalnej tradycji,
- nie zostały włączone do kanonu Pisma Świętego.
Stary i Nowy Testament – podział i przykłady
Apokryfy dzieli się zazwyczaj na:
- Apokryfy Starego Testamentu – związane z judaizmem i historią starotestamentową,
- Apokryfy Nowego Testamentu – dotyczące życia Jezusa, Maryi i apostołów.
Apokryfy Starego Testamentu
Wśród apokryfów starotestamentowych znajdziemy takie teksty jak:
- Księga Henocha – opisująca wniebowstąpienie patriarchy i upadek aniołów,
- Księga Jubileuszów – znana też jako „Mała Geneza”, porządkująca historię biblijną według lat jubileuszowych,
- Testamenty Dwunastu Patriarchów – pseudoautobiografie synów Jakuba zawierające proroctwa i moralne pouczenia.
Apokryfy Nowego Testamentu
To najbardziej znana grupa apokryfów, wśród których wyróżniają się:
- Ewangelia Tomasza – zbiór 114 logionów przypisywanych Jezusowi, często interpretowana w duchu gnostyckim,
- Protoewangelia Jakuba – opisująca dzieciństwo Maryi i narodziny Jezusa, wpływowa w tradycji maryjnej,
- Ewangelia Judasza – kontrowersyjny tekst, w którym Judasz ukazany jest jako „wybrany” uczeń spełniający boski plan,
- Dzieje Piotra, Ewangelia Marii Magdaleny, Ewangelia Filipa – pokazujące alternatywne wizje wczesnego chrześcijaństwa.
Dlaczego nie weszły do kanonu?
Powody odrzucenia apokryfów przez Kościół były różnorodne:
- Brak autentycznego autorstwa – wiele pism przypisywano apostołom lub prorokom bez dowodów.
- Treści niezgodne z doktryną – wiele tekstów głosiło idee sprzeczne z ortodoksją, np. poglądy gnostyckie.
- Wątpliwa wiarygodność historyczna – niektóre opowieści były uznawane za legendy lub mity.
- Brak jednolitej akceptacji wśród wspólnot chrześcijańskich w pierwszych wiekach.
Warto jednak dodać, że niektóre teksty apokryficzne były powszechnie znane i czytane w starożytnych wspólnotach chrześcijańskich. Miały też wpływ na liturgię, sztukę i ikonografię.
Apokryfy w kulturze i duchowości
Mimo że apokryfy nie są częścią oficjalnego kanonu, ich wpływ na kulturę i duchowość jest ogromny. Pojawiają się w malarstwie, literaturze, filmach i badaniach religioznawczych. Niektóre współczesne nurty duchowości, w tym ezoteryka i gnostycyzm, traktują je jako źródło ukrytej wiedzy o Bogu, świecie i człowieku.
Dla badaczy, apokryfy stanowią nieocenione świadectwo duchowych poszukiwań pierwszych chrześcijan, a także ukazują, jak różnorodne były poglądy na temat Jezusa, zbawienia i wiary w pierwszych wiekach po Chrystusie.
Czy warto czytać i analizować ?
Zdecydowanie tak – ale z odpowiednim przygotowaniem. Apokryfy to nie tylko literackie ciekawostki. To dokumenty epoki, które mówią wiele o mentalności dawnych społeczności, ich wierzeniach, lękach i nadziejach. Stanowią uzupełnienie biblijnej narracji – czasem zaskakujące, czasem kontrowersyjne, ale zawsze inspirujące do refleksji.
To fascynująca część dziedzictwa religijnego, która wciąż wzbudza emocje i pytania. Ich lektura może poszerzyć horyzonty, ukazać mniej znane oblicza wiary i pobudzić duchową wrażliwość. Choć nie są uznane za natchnione przez Boga, są ważnym elementem historii religii i kultury.
Jeśli interesują Cię teksty apokryficzne, warto sięgnąć po tłumaczenia opatrzone komentarzem – dostępne w literaturze naukowej i popularnonaukowej. W ten sposób można odkryć bogactwo duchowe tych często zapomnianych, lecz niezwykle cennych pism.
